Francesca Mattiroli krijgt tenure: ‘Wetenschap is een teamsport’

Je begon in 2018 als groepsleider bij het Hubrecht. Kun je ons vertellen over het pad dat je tot nu toe hebt afgelegd?

“Toen ik klein was hield ik al van wetenschap,” zegt Francesca glimlachend. “Maar ik had weinig voorbeelden om naar te kijken. Mijn ouders gingen niet naar de universiteit, dus ik kom uit een heel ander milieu. Toch wist ik altijd al dat ik wetenschapper wilde worden. Alleen wist ik niet hoe dat moest en wat je ervoor nodig hebt. Mijn beeld van een wetenschapper was toen gewoon iemand die pipetteerde, en ik dacht dat dát was wat ik wilde doen,” herinnert ze zich. “Maar ik was ook nieuwsgierig naar waarom tweelingen hetzelfde eruitzien, maar toch kleine verschillen hebben.”

Hoe ontdekte je de weg om wetenschapper te worden?

“Stap voor stap,” vertelt ze, “door mijn passie voor wetenschap te volgen en met mensen te praten. Ik groeide op in Italië en studeerde biotechnologie in Pavia, vlakbij Milaan. Ik had geen idee wat een PhD was toen ik aan de universiteit begon!” lacht ze. “Tijdens mijn stages stelde ik veel vragen en sprak ik met mensen die me uitlegden hoe de academische wereld werkt.”

“Hoewel ik dol ben op Italië, wist ik altijd al dat ik naar het buitenland wilde. Een beetje bij toeval kwam ik bij het Nederlands Kanker Instituut (NKI) terecht, waar ik mocht promoveren bij Titia Sixma. Daar heb ik ontzettend veel geleerd. Een groot deel van waarom ik hier nu ben, is te danken aan de begeleiding die ik daar kreeg. Mijn mentoren begrepen mij echt: ze waren vrijgevig en ontzettend ondersteunend en hielpen me verbeteren op gebieden waar ik minder sterk in was, zoals presenteren of assertiever zijn. Later, tijdens mijn postdoc bij Karolin Luger in Boulder, Colorado, had ik het geluk dezelfde waardevolle begeleiding te krijgen. Het gaat niet alleen om het werk dat je doet; het gaat ook om de mensen die je ontmoet. Dat geldt nu ook nog steeds, waar mentoren mijn collega’s zijn, zoals Puck Knipscheer, en waar mijn teamleden alle wetenschap mogelijk maken. Aan al deze mensen heb ik veel te danken.”

Laten we het hebben over je onderzoek. Waar richt je je op, en wat vind je het meest fascinerend?

“In mijn lab willen we begrijpen hoe chromatine wordt gevormd,” legt Francesca uit. “Chromatine is een structuur wat bepaalt welke genen aan en uit staan. En die structuur is niet vast; het wordt steeds opgebouwd en afgebroken.” Met een glimlach zegt Francesca: “Gewoon door hier een uur te zitten, heeft je lichaam genoeg DNA aangemaakt om naar de maan te gaan, en daarmee zijn miljoenen chromatine-structuren gemaakt!”

Francesca vervolgt: “Als een cel zich deelt, moet het chromatine precies worden gekopieerd. Maar als een cel dit verkeerd doet, kan die cel doodgaan of ziek worden, wat kan leiden tot ziektes zoals kanker. Dit proces houdt ons in leven, maar we begrijpen nog steeds niet helemaal hoe dit precies gebeurt. Daar proberen we achter te komen. Maar er zijn veel verschillende processen met elkaar verweven, waardoor het moeilijk is om te zien wat er nu eigenlijk gebeurt.”

Francesca staat op en pakt een tablet uit haar la. “Tijdens mijn postdoc bestudeerde ik de mechanismen die chromatine vormen, en ik dacht: ‘Wauw, wat een geweldig systeem!’ Ik leerde de structuur buiten de cel op te bouwen. Nu bouwen we in mijn lab chromatine helemaal vanaf het begin op.” Ze wijst naar een afbeelding op haar scherm. “We nemen de eiwitten die nodig zijn voor deze structuur en voegen ze één voor één toe om te ontdekken wat elk eiwit doet,” legt ze uit.

Francesca’s ogen lichten op: “Ik houd ervan moleculaire structuren te bestuderen, omdat we dan precies kunnen zien waar de aminozuren zitten, en hoe ze samenwerken met andere eiwitten. Het is de basis voor het begrijpen van biologie, en deze kennis kan gebruikt worden om nieuwe medicijnen te ontwikkelen tegen ziektes.”

Francesca voegt eraan toe: “Ik heb veel geleerd van het moeder zijn, en ik geloof dat het me ook een betere professional heeft gemaakt. Moeder zijn heeft me geleerd open te staan voor andere manieren van werken, efficiënter te zijn en mijn tijd goed te gebruiken. Zo neem ik elke week één middag vrij om bij mijn kinderen te zijn. In het begin voelde het raar om werk te laten liggen, maar zodra ik thuis ben, kan ik alles loslaten en genieten van mijn tijd met hen. Het is iets wat ik meer ben gaan koesteren, want ik weet dat ze niet eeuwig tijd met mij willen doorbrengen!” lacht ze.

“Naast tijd doorbrengen met mijn gezin, speel ik graag volleybal. Ik speelde professioneel volleybal tijdens de middelbare school en de universiteit. Daarmee kon ik mijn studie betalen,” zegt Francesca met een bescheiden glimlach. “Ik moest stoppen toen ik mijn knie blesseerde, maar nu speel ik voor de lol wanneer ik de kans krijg. Volleyballen heeft zeker de manier gevormd waarop ik naar teamwork kijk; het is iets wat ik probeer mee te nemen in mijn lab. Net als volleybal is wetenschap een teamsport; je kunt niet alleen spelen. Je bereikt meer als je samenwerkt.”

Heb je nog een laatste advies voor mensen aan de start van hun carrière?

“Dat is altijd een lastige vraag!” lacht Francesca. “Maar als ik nadenk over mijn eigen carrièrepad, is één ding duidelijk: ik hou van wat ik doe. Zelfs in stressvolle tijden zou ik het voor niets willen veranderen. Mijn eerste advies is dan ook om iets te vinden waar je echt gepassioneerd over bent. Ik zeg vaak tegen mijn team: vertrouw op wie je bent en wat je leuk vindt. Tot slot zou ik zeggen: neem geen genoegen. Blijf zoeken naar wat je enthousiast maakt en waar je gelukkig van wordt, streef altijd naar die volgende stap. Het gaat er niet om dat je nooit tevreden bent, maar dat je nieuwsgierig en gedreven blijft.”